Analitik Önerme Nedir

Analitik Önerme Nedir

Analitik önerme, mantıkta, salt mantıksal nedenlerle zorunlu olarak doğru olan ve öznede zaten örtük olarak içerilen anlamları ortaya çıkarmaya yarayan ifade ya da yargı. Doğruluğu çelişmezlik ilkesiyle sağlanan analitik önermeler, anlamlan çoğu zaman mantık dışı (genellikle deneysel) kaynaklar­dan alınan ve dolayısıyla rastlantısal olan bilgiyi içeren sentetik önermelerden ayrılır­lar. Örneğin, “bütün cisimler yer kaplar” önermesi analitiktir, çünkü yer kaplama kavramı cisim kavramı içinde örtük olarak vardır; oysa “bütün cisimler ağırdır” öner­mesi sentetiktir, çünkü ağırlık kavramı ci­sim kavramına ek olarak cisimlerin birbiriy­le ilişkisini de varsayar. 19. yüzyılda Praglı mantıkçı ve bilgi felsefecisi Bernard Bolzano, üçüncü bir kategori olarak analitik bakımdan yanlış önermeleri eklemiştir.

17. yüzyıl usçu Alman filozofu Gottfried Wilhelm Leibniz, “us doğruları” ve “olgu doğruları” biçiminde benzer bir ayırım yap­mış, İskoçyalı şüpheci filozof David Hume ise “kavram bağlantıları” ile “olgu sorunları”nı birbirlerinden ayırt etmiştir. Analitik önermenin mantıksal kesinliğe yaklaşan ilk tanımı Bolzano’ya aittir. Bolzano’ya göre bir cümlenin önerme biçimi, değişkenleri­nin bütün değerleri için doğruysa ya da böyle bir önermeye indirgenebiliyorsa, o cümle analitik olarak doğrudur. Çağdaş mantıkçıların çoğu, analitiklik kav­ramının ilgili olduğu en temel alanın, ne (fazlasıyla psikolojik olan) yargılar, ne (be­lirli bir dile ait olan) cümleler, ne de (nesneler yerine sözcüklerle ilgili olan) tanımlar olduğu, analitikliğin en temelde (cümlelerin anlamıyla ilgili olan) önermele­re ilişkin olduğu görüşündedirler. Anlam­larla olan bağıntıya, çağdaş mantığın kurucularından Gottlob Frege, “genel mantık yasaları”yla bağıntıyı da eklemiştir; böylece bu iki bağıntı, analitik bir önermenin ispatı için yeterli görülmüştür. Analitik ve sentetik önermeler arasındaki ayırım, özellikle ABD’li mantıkçı Willard Van Orman Quine’ın itirazları sonucu, 20. yüzyılın ortalarında yaygın bir tartışmanın ortaya çıkmasına yol açmıştır.