Kınkanatlılar

Kınkanatlılar Hakkında Bilgi, Kınkanatlılar

Kınkanatlılar (Coleoptera), en geniş böcek takımı. Tanımlanmış yaklaşık 250 bin türü ile bilinen böcek türlerinin yaklaşık yüzde kırkını içerir. Birçoğu yeryüzünün en kü­çük, en iri ve en ilgi çekici böcekleri arasında yer alırken bazıları çok parlak metal rengi gövdeleri, göz alıcı renk ve desenleri ya da çok ilginç biçimleriyle dikkat çeker. Kınkanatlılara Antarktika ve çok yüksek dağlann zirveleri gibi en uç yaşama ortamları dışında yeryüzünün he­men her yerinde rastlanır. Hydropholidae (suböcekleri) familyası gibi birçok takım üyesi, su ortamında yaşamaya da uyarlan­mıştır.

Kınkanatlıların birçok familyası içinde, hem birden çok zoocoğrafya bölgesine ya­yılmış olan, hem de vadi, ova, ada, dağ, bitki türü gibi son derece sınırlı bir alanda dağılım gösteren türler vardır. Uzunlukları ise 1 mm’den kısa olabildiği gibi, gergedan- böceklerinde (örn. Xyloryctes satyrus) 20 cm’yi aşabilir.

Kınkanatlıların en belirgin özelliği, ön kanat çiftinde görülür. Kın kanat, kanat örtüsü ya da elitra adıyla bilinen bu kanatlar sertleşmiş ya da kalın ve esnek bir yapı kazanmıştır. Km kanatlar genellikle, karın bölümünün ortasında boylamasına uzanan bir çizgiyle ikiye ayrılmış koruyucu bir kabuk halinde arka kanatları ve karnın üstünü örter. Türlerin çoğunda arka kanat­lar uçmakta kullanılır. Böceklerin vücudu gene! olarak baş, göğüs ve karın bölümleri­ne ayrılırken, kınkanatlıların son iki göğüs bölütü karınla birleşmiştir. Öngöğüs (protoraks) bölütü bağımsızdır ve pronotum adı verilen üst parçası koruyucu bir tabakayla örtülüdür. Bacaklar koşmaya, kazmaya, yüzme ya da sıçramaya uyarlanmış olabilir. Duyargaları genellikle 11 bölütlüdür; ama duyargaların biçimi çok çeşitli olabilir. Bes­lenme biçimine bağlı olarak, üstçeneler oldukça gelişmiş ya da hemen hemen tü­müyle körelmiştir.

Kınkanatlılar bitkilerin üzerinde, toprak altında, suda, koloni oluşturan çeşitli bö­ceklerin yuvalarını paylaşarak, çürümüş ağaç kütüklerinin içinde ve daha pek çok ortamda yaşarlar. Yarasalar, çeşitli kuşlar, kurbağalar ve aralarında öbür kınkanatlılar da olmak üzere bazı böcekler kınkanatlıların başlıca doğal düşmanlarıdır.

Kınkanatlılar kendilerini düşmanlarından çeşitli biçimlerde korur. Birçoğunun görü­nümü çevreleriyle büyük bir benzerlik gös­terir. Birçoğu da en ufak bir tehlike karşı­sında kendini yere atarak ölü taklidi yapar. Bazıları bacaklannı gövdelerine yapıştıra­rak tohum ya da toprak tanesine benzeme­ye çalışır. Birçok kınkanatlı alışılmadık biçimleri sayesinde ya da vücutlarının çeşitli yerlerindeki özel koku bezlerinin salgıladığı kötü kokulu kimyasal maddeler yardımıyla korunur. Carabidae familyasından, osur- ganböcek tehlike anında vücudunun arka bölümünden çok kötü kokulu bir sıvı püs­kürtür. Sıcak havalarda bu sıvı havayla temas ettiğinde bir patlamayla gaz haline geçer ve saldırganı ürkütür. Birçok kınka­natlı çok hızlı hareket edebilir. Örneğin koşucu böcekler ve kum böceklerinin birço­ğu son derece hızlı koşabildikleri gibi, kum böcekleri aynı zamanda iyi birer uçucu­dur. Chrysomeiidae familyasında yer alan toprakpireleri şaşırtıcı bir güçle sıçrarlar.

Kınkanatlılardan birçoğu, genellikle iki gövde bölümünü birbirine sürterek ses çıka- nr. Ses organları hem erkeklerde, hem dişilerde bulunur ve olasılıkla karşılıklı cinsel çağn işlevi görür. Ses çıkarma yalnız­ca erişkinlere özgü değildir. Örneğin, Scara- baeoidea üstfamilyasından larvalann orta bacak çiftinin kalça kemiği parçasında bir dizi tırtık ya da kabartı bulunur ve arka bacaklar çeşitli biçimlerde sürtücü organla­ra dönüşmüştür. Larvalarda ses çıkarmanın beslenme sırasında yakındaki larvalara uyarıda bulunma işlevi gördüğü sanılmaktadır.

Bazı kınkanatlılarda üstte ışık üreten bir katman ve altta yansıtıcı bir katmandan oluşan ışık organı bulunur. Dıştaki katman soluk boruları (trake) yoluyla oksijen alır­ken yansıtıcı katman, ışığın yansımasını sağlayan ve gövde içine yayılmasını önleyen kristaller içerir. Işıldama, lusiferin adlı bir bileşik ile lusiferaz adlı enzim benzeri bir maddenin tepkimesi sonucunda oluşur. Işıl­dama yeteneğindeki kınkanatlılar arasında Lampyridae (ateşböcekleri), Phengodidae, Drilidae familyaları ve Elateridae (takla böcekleri) familyasının bazı üyeleri yer alır.

Erişkin kınkanatlılar arasındaki yapısal çeşitlilik o denli aşırıdır ki, bu böceklerin tümünü kavrayacak genel tanımlamalar yap­mak zordur. Örneğin bazı türlerde kınkanatlar iyice körelmiş ya da her iki kanat çifti de yok olmuştur. Carabidae (koşucu böcekler) familyasında, gövde yassı ve oval, duyargalar ve bacaklar ince ve orta uzunluktadır.

Suböceklerinde vücudun alt bölümü oval ve düz, duyargalar kısa ya da çok ince, ön bacaklar kısa, yüzgeç gibi kullanılan uzun arka bacaklar tüyle kaplıdır. Staphylinidae (kısakanatlılar) familyasında kınkanatlar çok kısa, karın bölümü ince ve uzundur. Larvalar erişkinlere çok benzemeleriyle dikkat çeker. Cantharidae (yumuşak böcek­ler), Lampyridae (ateşböcekleri) ve Lycidae (ağ damarlı kınkanatlılar) familyalarında yer alan türler yumuşak kınkanatlı oldukların­dan takımın öbür üyelerinden kolayca ayırt edilebilir.

Elateridae (takla böcekleri) familyasında, ön göğüs ile orta göğüs bölütleri arasında menteşeye benzer özelleşmiş bir eklem sıçrayarak takla atmayı sağlar. Bu böcekle­rin yakın akrabası olan Buprestidae (süslü- böcekler) familyasının üyeleri sıçrayama- malarına karşın hızlı uçarlar. Uğur böceklerini kapsayan Coccinellidae familyasında gövdenin parlak üst bölümü kubbe biçimin­de kabarık, alt bölümü düzdür.

Küt ya da silindirik gövdeleri olan Lamellicornia (ya da Scarabaeoidea) üstfamilyası üyeleri arasında alışılmadık biçimlerde bir­çok tür vardır. Dynastinae (gergedanböcek- leri) familyasında erkeklerin başları ve ba­zen göğüslerinin bir bölümü üzerinde bir ya da birkaç boynuz bulunur. Bokböceği adıy­la tanınan Scarabaeinae altfamilyası üyele­riyle, Lamellicornia üst familyasının dışkıyla beslenen öbür üyelerinin ve Cetoniinae (golyatböcekleri) altfamilyasından bazı tür­lerin de boynuzları vardır. Lucanidae (geyik böcekleri) familyasında erkeklerin son derece iri olan boynuz biçimindeki üstçene- leri bazı türlerde gövde uzunluğuna erişir.

Chrysomelidae (yaprak böcekleri) familya­sında vücut oval ya da ince uzun olabilir. Aynı familya içinde yer alan Cassidinae alt familyasında vücut kama biçiminde ve kın kanatlar geniş, Hispinae altfamilyasında vücut çoğunlukla dikenler ya da kabartılarla kaplıdır.

Bruchidae (tohum böcekleri) familyasında bacaklar kısadır. Başın ön bölümü bazı hortumlu kınkanatlılarınkini andıracak ölçü­de uzamıştır. Cerambycidae (tekeböcekleri) familyasında vücut yapıları çeşitlilik göster­mekle birlikte duyargalar genellikle gövde­den daha uzundur.

Çok büyük bir çeşitlilik gösteren Tenebrio- nidae familyasının üyeleri bazı sınıflandır­malarda birkaç familyaya bölünmüştür.