Divanü Lugati’t-Türk Hakkında Bilgi

Divanü Lugati’t-Türk Kimin Eseri, Divanü Lugati’t-Türk Hakkında Bilgi

Divanü Lugati’t-Türk, tam adı kitabu Divanü Lugati’t-Türk, Kaşgarlı Mahmud’un Araplara Türkçe öğretmek ve Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek amacıyla 1072-74 arasında hazır­ladığı ansiklopedik sözlük.

Bugün elimizde yalnızca Şamlı Mehmed bin Ebu Bekir’in 1266’da kopya ettiği bir nüshası bulunmak­tadır (Millet Kütüphanesi, İstanbul). Divan ilk kez Kilisli Rifat’ın (Bilge) denetiminde yayımlanmış (1915-17, 3 cilt), Besim Ata- lay’ın yaptığı Türkçe çevirisi ise Türk Dil Kurumu yalanlan arasında çıkmıştır (1939-43, 4 cilt; 2. bas: 1985-86). Dehri Dilçin yapıtın Arap alfabesine göre dizinini hazırlamış (1957), Robert Dankoff-James M. Kelly (1982-85, 3 cilt) sözlüğün bilimsel yayınını yapmışlardır.

Kitabın Halife el-Muktedi’ye (hd 1075-94) sunulması dikkate alınarak Kaşgarlı’nın Di­van’ı Bağdat’ta yazdığı düşünülmektedir. Divan yaklaşık 7.500 sözcük içerir. Sözcükler Arap dilbilgisinin sözcük kalıplarına göre dizilmiş, tanımların daha iyi anlaşıla­bilmesi için de çeşitli Türk boylarının halk edebiyatlarından derlenen savlar (atasözü), sagular (ağıt), koşuklar (şiir), deyimler örnek olarak kullanılmıştır. Türkçe olma­yan sözcükler alınmamış, aynca çok bilinen kadın ve erkek adlarıyla, Türk-İslam ülkele­rine ilişkin coğrafi adlara da yer verilmiştir.

Divan’ın çeşitli yerlerinde sunulan bazı dilbilgisi kurallanndan başka, Türk lehçele­rinin (özellikle Hakaniye Türkçesi ve Öğuz Türkçesi) özellikleri de anlatılmıştır.

Yıllarca çeşitli Türk boylan arasında dola­şan Kaşgarlı, Doğu Türkistan ile Maveraün- nehir ve Bizans arasındaki bölgede yaşayan Türk boylarının coğrafi konumlarını, yayı­lışlarını, gelenek ve inanışlarını anlatmaya özen göstermiş, bu arada İslam dünyası içinde yer almayan Türklere (örn. Uygur Türkleri) yer vermemiştir.

Türkçenin ilk sözlüğü olarak kabul edilen Divan’da yer alan renkli, dairesel dünya haritasında merkez, Türk hükümdarlarının oturduğu Balasagun’dur. Harita 11. yüzyıl Türk boylarının önemli bir bölümünün Orta Asya’daki coğrafi konumlarını göstermesi açısından önemlidir.