Bakışım Ne Demek

İki farklı anlama gelen bakışım teriminin anlamını bizler bu konumuzda biyoloji biliminde bakışım nedir, bakışım ne demek şeklinde açıklayacağız.

Bakışım, simetri olarak da bilinir, biyoloji­de, bir hayvanın ya da bir bitkinin çeşitli bölümlerinin belli bir düzen içinde yinelene­rek sıralanmasıdır. Bu terim daha dar anlam­da, gövdeyi ortadan bölen bir çizginin (eksenin) iki yanındaki ya da merkezî bir noktanın çevresindeki vücut bölümlerinin boyut, biçim ve konum olarak birbirine uygunluğunu tanımlamak için kullanılır. Anatomik yapıları çok değişik olan hayvan­larda aynı türden bakışıma rastlanabilece­ğinden, ışınsal bakışım gösterenler dışında tüm canlıların dış biçimleri ile iç anatomileri arasında yakın bir ilişki bulunmadığı kabul edilir.

Süngerler ve amipsi tekhücreliler gibi, her bireyi farklı bir düzensizlik ya da sürekli bir biçim değişikliği gösteren bazı hayvanlarda bakışım yoktur. Buna karşılık hayvanların çok büyük bir bölümünde küresel, ışınsal, çiftışınsal ve iki yanlı gibi dört bakışım türünden herhangi birine uyan belirgin bir bakışım göze çarpar.

Yalnızca ışınlılar (Radiolaria) ve günsüler (Heliozoia) gibi tek hücrelilerde görülen küresel bakışımda gövde küre biçiminde, gövde bölümleri ve uzantıları ise kürenin merkezî çevresinde yerleşmiş ya da ışınsal biçimde dağılmış durumdadır. Gövde merkezinden geçen herhangi bir düzlem, hay­vanı birbirinin tıpatıp eşi olan iki parçaya böler. Küre biçimindeki bir gövdede boyu­tun büyümesi ve yapının karmaşıklaşması, yüzey alanından çok daha büyük olan iç kütlenin işlev göremeyecek kadar artmasına neden olacağından, yalnızca iç yapılan basit olan çok küçük hayvanlarda küresel bakışı­ma rastlanabilir. Selenterelerde ve derisidikenlilerde görü­len ışınsal bakışımda gövde, uzun ya da kısa bir silindir ya da bir çanak biçimindedir. Gövdenin bölümleri ya da uzantıları, göv­denin merkezinden geçen bakışım ekseninin çevresinde ışınsal biçimde uzanır ya da eksen boyunca düzenli bir yerleşim gösterir. Bu ana eksenin iki ucundan birinde (ön uç) ağız, öbür ucunda da (arka uç) genellikle anüs bulunur. Bu nedenle ana eksene ağız-anüs ekseni ya da ön-arka eksen de denir. Beş kollu denizyıldızı gibi, bu ekse­nin çevresinde dairesel olarak dağılmış tek sayıda uzantısı olan hayvanlar dışında, bakı­şım ekseninden geçen herhangi bir düzlem canlıyı bakışımlı iki parçaya ayırır. Dairesel dizilim gösteren üç, beş, yedi gibi tek sayıda uzantısı olan hayvanlarda ise, üçlü, beşli, yedili vb ışınsal bakışım vardır; bu hay­vanlarda, eksenden geçen düzlemlerden yalnızca bazıları gövdeyi bakışımlı parçalara bölebilir.

Çiftışınsal bakışımda, ön-arka eksene ek olarak, bu eksenle ve birbirleriyle dik açı yapan iki bakışım düzlemi ya da ekseni daha bulunur. Bunlar uzunlamasına orta- düşey eksen ve enine eksendir. Bu nedenle, bu tür hayvanlarda bakışımlı iki ucun yanı sıra, iki -çift bakışımlı yan söz konusudur (hem ışınsal, hem iki yanlı bakışım). An­cak, çiftışınsal bakışım gösteren hayvanlar­da, bakışım eksenlerinden geçen yalnızca iki bakışım düzlemi vardır; bunlardan biri ön-arka ve orta-düşey eksenlerden, öbürü de ön-arka ve enine eksenlerden geçer. Bu tür bakışım ktenoforlarda görülür. İki yanlı bakışımda, çiftışınsal bakışımdaki üç eksen de bulunmakla birlikte, iki çift yerine bir çift bakışımlı yan vardır. Sağ ve sol yanlar bakışımlı, öbür çifti oluşturan sırt (arka) ve karın (ön) yanlan bakışımsızdır. Bu nedenle, iki yanlı bakışım gösteren bir hayvanı yalnızca orta-düşey düzlem, bakı­şımlı iki yarıya bölebilir. Hayvanlann çok büyük bir bölümünde bu tür bakışım görülür.

Bakışım kavramı botanik alamnda da ge­çerlidir. Halkalanndaki bölümlerin sayısı birbirine eşit olan ya da bir halkasındaki bölüm sayısı bir öncekinin tam katı olan çiçekler bakışımlı kabul edilir. Örneğin bir çiçekte beş çanakyaprağı, beş taçyaprağı, beş erkekorgan, beş meyveyaprağı bulun­ması ya da bunlardan birinin sayısının beşin katlan olması durumunda çiçeğin bakışımlı olduğu söylenebilir.

Dişi organ halkasındaki bölüm sayısı çoğu kez öbür halkalardakine uymayabilir, ama öbür halkaların normal olması durumunda gene de çiçek bakışımlı sayılır. Bölümlerinin sayısı ikinin katları olan çiçeklerde ikili, üçlü dizi izleyenlerde üçlü, dörtlü dizi izleyenlerde dörtlü, beşli dizi izleyenlerde beşli bakışım söz konusudur. Bir çeneklilerin tümünde üçlü bakışım vardır; iki çeneklilerde ise bazen ikili ya da dörtlü bakışım gösteren çiçeklere rastlanırsa da daha çok beşli bakışım görülür. Petunya, düğün çiçeği ve yabani gül gibi, halkalarındaki değişik yapılan birbirine benzeyen çiçekler “düzenli” kabul edilir ve aktinomorfik ya da ışınsal bakışımlı olarak adlandırılır. Canna çiçeğinde olduğu gibi, halkalarındaki bölümler boyut ya da biçim açısından birbirinden farklı olan çiçeklere ise “düzensiz” denir. Aslanağzı, orkide ya da ıtırşahi gibi tek bir düzlemle iki eşit parçaya bölünebilen çiçekler ise zigomorfik ya da iki yanlı bakışımlıdır.