Kıta Kalkanı

Kıta Kalkanı Hakkında Bilgi

Kıta kalkanı, kara kalkanı olarak da bilinir, yerkabuğunun, Prekambriyen yaşlı (Prekambriyen Zaman y. 4 milyar-570 mil­yon yıl önce) kristalin kayaçlardan oluşan, görece daha düzgün yüzey şekillerine sahip büyük, kararlı alanlarının ortak adı. Pre­kambriyen kayaçlar, Yer’deki en yaşlı kris­talin oluşuklardır.

Kalkan alanları genellikle kıtaların çekir­deği olarak kabul edilir; bu bölgelerin çoğu, Prekambriyen Zaman sonrasında gelişen, kıvrımlanmış kayaç kuşaklarıyla çevrelen­miştir. Bazı jeologlar, Yer’in tarihinin kıta­ların yığışımı kuramına dayalı olarak açıkla­nabileceğini öne sürerler, buna göre, birbi­rini izleyen daha genç kayaç kuşakları dağoluşumu olayları sırasında yoğun biçim bozulmalarına (deformasyon) uğramış ve daha önceden var olan kalkanların kenar kesimlerine sıkıca bağlanmıştır. Kıtalar böy­lece uzun bir jeolojik zaman süreci içinde büyüyerek gelişmiştir.

Kıta kalkanı, adından da anlaşılacağı gibi her kıtada bulunur (bak. harita). Bunlardan en tanınmış olanı Kanada Kalkanıdır. Ka­nada Kalkanı, güneyde Superior Gölünden kuzeyde Kuzey Kutup Adalarına ve Kana- da’nın batısından Grönland’ın çoğu bölü­münü içererek doğuya doğru uzanır. Güney Amerika’daki başlıca kalkan ise Brezilya Kalkanıdır. Kıtanın doğu çıkıntısının önem­li bir bölümünü kapsayan bu kalkanın kuzey ve güneyinde Guyana ve Plata kal­kanları uzanır.

Baltık Kalkanı, Norveç’in doğu kesimleri­ni ve Finlandiya ile İsveç’in önemli bölüm­lerini kapsar. Baltık Kalkanını batıdan, daha genç kıvrımlanmış kayaçlardan oluşan Kaledoniyen Kuşak çevreler. Avrupa’nın merkezinde kalkan alanları yoktur, ama daha güneye inildiğinde geniş Afrika Kalkanıyla karşılaşılır. Bu kıtanın yüzey kayaçları- nın yarısı, Prekambriyen yaşlıdır. Etiyopya Kalkanı da denen Afrika Kalkanı, Suudi Arabistan’ın batısını ve Madagaskar’ın do­ğu yarısını içerecek biçimde doğuya doğru uzanır.

Hindistan Yarımadasının üçte ikisi, Avus­tralya’nın büyük bölümü ve Antarktika’nın doğu kesimi de kıta kalkanı alanlarıdır. Bu Prekambriyen kayaç alanları, Hint Kalkanı, Avustralya Kalkanı ve Antarktika Kalkanı olarak adlandmlırlar.

Asya’da, büyük ve kararlı bir kütle olan Angara Kalkanı, doğuda Lena ve batıda Yenisey ırmakları, kuzeyde Kuzey Buz Denizi ve güneyde Baykal Golüyle çevre­lenmiştir. Çin ve Kuzey Kore’deki bir alan da kimi zaman Çin-Kore Kalkanı olarak tanımlanır. Angara Kalkanı, batıda Ural Dağlarını ve güneyde Himalayalar’ı oluştu­ran kıvrımlanmış kayaç kuşaklarıyla çevre­lenmiştir; bu hareketli kuşaklar Angara .Kalkanını batıda Baltık Kalkanından, gü­neyde ise Hindistan Kalkanından ayırır.