Denizaltı çatlak kuşağı nedir

Denizaltı çatlak kuşağı nasıl oluşur hakkında bilgi

Denizaltı çatlak kuşağı, uzun, dar ve dağlık denizaltı oluşumu. Çoğunlukla, ok­yanus tabanında 1,5 km derinliklere kadar inen sırtlan ayırır.

En büyük çatlak kuşaklarına Büyük Okya­nusun doğu kesimlerinde rastlanır. Bu ku­şaklar, birkaç bin kilometre uzunlukta ve 100-200 km genişliktedir, ayrıca birkaç kilo­metrelik yükseltiler içerir. Büyük Okyanus­taki her çatlak kuşağı aslında, sırtlardan ve bunların arasında yer alan yüzlerce kilomet­re uzunlukta ve onlarca kilometre genişlik­teki çukurlardan oluşan karmaşık bir yapıdır. Atlas Okyanusunda görülen daha kısa birçok çatlak kuşağı, Orta Atlantik Sırtıyla birleşmiş durumdadır. Büyük Okyanus ve Atlas Okyanusundaki çatlak kuşakları bir­birlerine hemen hemen paralel konumda doğu-batı doğrultusunda uzanırlar. Hint Okyanusundaki durum çok iyi incelenme­mişse de, kuzey-güney doğrultusunda uza­nan ve Büyük Okyanusun doğusunda görü­len kuşaklarla kıyaslanabilecek özellikte birkaç kuşak saptanmıştır.

Okyanus tabanlarında, magnetik alan şid­deti son derece düzenli bir biçimde değişen hatlar bulunur. Aynca bu hatlar, sırt boyun­ca ya da yükselti eksenine göre, ayna görünümlü bakışımlı yapıdadır. Çatlak ku­şağı boyunca sırt tepelerinde görülen öte­lenmelere magnetik hatlardaki ötelenmeler eşlik eder. Büyük Okyanusun Kuzey Ame­rika açıklarındaki bölümlerinde, deniz taba­nında herhangi bir okyanus ortası sırt bulunmaz. Ama burada da, 1.175 km’lik Mendocino çatlak kuşağı boyunca belirgin magnetik hatlar görülür. Çatlak kuşakları­nın, okyanus sırtı oluşturan kesimlerinin dışında kalan bölümlerinde deprem oluşmaz.

Çatlak kuşakları ile magnetik ve sismik olgular arasındaki ilişkiler deniz dibi yayılması kuramıyla açıklanabilir. Bu kura­ma göre, okyanus yükseltileri ve sırtlan yayılma merkezleridir ve bu merkezler bo­yunca yer mantosundan düzenli olarak yük­selen volkanik maddeler, birbirini izleyen düşey dilimler halinde kabuğa eklenir. Di­limlerin katılaşması ve soğumasıyla birlikte, bu yeni okyanus kabuğu içindeki magnetik mineraller, yerin magnetik alan şiddetinin egemen yönü ve değişimleriyle uyum içinde magnetikleşirler. Yeni oluşan dilim, yayıl­ma merkezleri boyunca sürekli olarak yarı­lır ve yarılmayla ortaya çıkan yarım yüzey­ler, birbirinden uzaklaşan iki katı levhanın birleşik parçaları haline gelirler. Bu nedenle çatlak kuşağının, çıkıntı yapan sırt ekseni boyunca olan bölümü, karşıt yönlerde hare­ket eden levhalar arasında kırık bir sınırdır ve sırt dönüşme kırığı olarak adlandırılır. Bu dönüşme kırığı boyunca görülen hareket farklılıkları, sismik incelemelerle saptanan kırık hareketleriyle uyum içindedir.