Azot Bileşikleri

Azotun Bileşikleri

Azot Bileşikleri. Element halindeki azotun en çok tüketildiği alan, azot bileşiklerinin üreti­midir. Keskin kokulu, renksiz bir gaz olan amonyak (NH3) üretiminde hidrojen ile birlikte bol miktarda azot kullanılır. Sana­yide, amonyak bireşiminde uygulanan te­mel yöntem Haber-Bosch yöntemidir. Ticari değeri yüksek en önemli iki azot bileşiğinden biri olan amonyak, öbür azot bileşiklerinden birçoğunun üretiminde de başlangıç maddesidir. Sanayide üretilen amonyağın büyük bölümü nitrik aside (HNO3) ve bu asidin tuzlan ile esterleri olan nitratlara dönüştürülür. Büyük bir bölümü de, Solvay yöntemiyle soda (sodyum karbonat, Na2COî) üretiminde tüketilir. Ayrıca, roket yakıtı olarak kulla­nılan ve sanayideki birçok üretim sürecinin hammaddesi olan hidrazinin (N2H4) üreti­minde de amonyaktan yararlanılır. Nitrik asit (kezzap), azotun amonyaktan sonra en önemli ticari bileşiğidir. Renksiz ve çok tahriş edici bir sıvı olan nitrik asit, gübre, boya, ilaç ve patlayıcıların üretimin­de yaygın olarak kullanılır. Amonyak ile nitrik asidin tuzu olan amoynum nitrat (NH4NO3), yapay gübrelerin temel azotlu bileşenidir. Azot, oksijenle birleşerek, diazot monoksit ya da azot I oksit (N>0), azot monoksit ya da azot II oksit (NO), azot dioksit ya da azot IV oksit (NO2) gibi çeşitli oksitler oluşturur. Azot oksitlerinin hepsi son dere­ce uçucudur. Güldürücü gaz adıyla da bilinen diazot monoksit bazen anestezide kullanılır; solunduğunda etkisini hafif bir sarhoşluk ve gülme krizi biçiminde gösterir. Azot monoksit, oksijenle hızla tepkimeye girerek azot dioksit verir; azot dioksit de hem nitrik asit üretiminde kullanılan bir ara maddedir, hem de kimyasal süreçlerde ve roket yakıtı olarak kullanılan güçlü bir yükseltgendir. Azotun, genellikle yüksek sıcaklıklarda metallerle doğrudan doğruya birleşmesiyle oluşan katı haldeki nitrürler de önemli azot bileşikleridir. Alaşım çeliklerinin amonyak atmosferinde ısıtılmasına dayanan ve nitrürleme denen metalürji işleminde, çeliğin yüzeyinde oluşarak alaşıma sertlik kazandı­ran bu nitrürlerdir. Bor, titan, zirkonyum ve tantal nitrürlerin sanayide özel uygulama alanlan vardır; örneğin bor nitrürün (BN) ayn biçimlenmiş bir çeşidi, hemen hemen elmas sertliğinde ve elmastan daha güç oksitlenen, dolayısıyla yüksek sıcaklıklarda kullanılabilen yüksek nitelikli bir aşındırı­cıdır.