Kurşun Nedir Kurşun Elementinin Özellikleri

Kurşun Elementinin Özellikleri, Kurşun Nedir

Kurşun (Pb), periyodik tablonun IVa gru­bunda (karbon grubu) yer alan kimyasal element; gümüşsü beyaz ya da grimsi renk­li, yumuşak, çok dövülgen, sünek ve yoğun­luğu yüksek bir metaldir. Eski çağlardan beri bilinen ve simyacıların en eski metal olduğunu düşündükleri kurşun, elektriği çok az iletir ve yenime (korozyon) karşı çok dayanıklıdır.

Kurşun eski çağlarda tartı ağırlıklarında, paralarda, süs eşyasında, gümüş arıtımında, lehimlerde, çanak çömlek sırlanmasında kullanılırdı. Fenikelilerin İÖ 2000’lerde İspanya’da kurşun madenleri işlettiği bilin­mektedir. Yunanistan’da Laurim’de İÖ 5. yüzyılda kurşun madenleri kuruldu ve Romalılar İspanya’nın Rio Tinto bölgesinde İÖ 3. yüzyılda kurşun madenleri işlettiler. Romalıların kurşundan yaptıkları su borula- n günümüzde bile kullanılmaktadır. Orta­çağ simyacıları kurşunu bütün metallerin atası olarak kabul ettiler ve onu öbür temel metalleri altına dönüştürebilecek bir madde haline getirmeye çalıştılar.

Günümüzde dünyanın en büyük kurşun üreticisi olan ABD’de kurşun maden­ciliği ve metalürjisi önce 1621’de Virginia’da gelişti; Mississippi Vadisindeki kur­şun cevherleri ise 1700-1867 arasında işle­tildi.

Bulunduğu yerler, özellikleri ve kullanım alanları. Doğada serbest halde ender olarak bulunan kurşun, birçok mineralde bileşik halde yer alır. Bunların içinde en önemlisi, bir kurşun sülfür (PbS) minerali olan galen­dir. Birincil kurşun minerali ve dünyadaki kükürt üretiminin başlıca kaynağı olan ga­len, çoğunlukla çinko, bakır, kadmiyum, bizmut, arsenik, antimon ve gümüş gibi katışkılar da içerir. Doğal süreçlerle oluşan öbür birincil kurşun mineralleri klosthalit, altayit, jordanit, kobelit, bulanjerit, aikinit, jamestonit ve burnonittir. Ufalanmayla olu­şan kurşun karbonatlar ve sülfatlar ikincil kurşun mineralleridir ve bunların içinde en yaygın olarak bulunanı serüsit (kursun kar­bonat) ve anglezittir (kurşun sülfat). Daha az önemli olan oksitli mineralleri ise vulfe- nit, vanadinit, piromorfittir. Kurşun kesildiğinde hızla yükseltgenerek, kurşun ve kurşun monoksit (PbO) karışı­mından oluşan mat gri renkli bir katmanla kaplanır; bu katman metalin daha fazla yenime uğramasını önler. Kurşun seyreltik nitrik asit içinde çözünür, buna karşılık hidroklorik asit ve sülfürik asitten yalnızca yapay olarak etkilenir. Bunun nedeni, mal­zemenin üstünde tepkimenin ilerlemesini önleyici kurşun klorür ve kurşun sülfat katmanlarının oluşmasıdır. Bu kimyasal direncinden ötürü kurşun çatıların kaplan­masında, yer ve su altındaki kabloların yalıtılmasında, su borularında, yenime uğ­ratan maddelerin taşınması ve işlenmesinde kullanılır.

Kurşunun pek çok başka kullanım alam da vardır. Pillerde, mermi çekirdeklerinin’ ya­pımında, lehim, hurufat alaşımı ve sert kalay gibi erime noktası düşük çeşitli ala­şımların hazırlanmasında kurşundan yarar­lanılır. Ses iletimini önlemek amacıyla bü­yük yapıların duvarlarında kurşun levhalar, ayrıca trafiğin ve başka kaynakların yol açtığı titreşimi soğurmak amacıyla yapıların temellerinde kurşun ve asbest yastıklar kullanılır. Kurşun kısa dalgaboylu elektromagnetik ışınımı etkin biçimde soğurduğundan, nükleer reaktörlerin, parçacık hızlan­dırıcıların, röntgen cihazlarının ve radyoak­tif maddelerin taşındığı ve depolandığı kap­ların çeperlerindeki koruyucu örtüler de kurşundan yapılır. Kurşun ve bileşikleri zehirlidir; bunlar vücutta birikerek ölüme yol açan zehirlen­meler yaratabilir. Kurşunun çocuklarda bi­rikmesi biliş kusuruna, büyüklerde ise iler­leyici böbrek hastalığına neden olabilir. Ayrıca bak. kurşun zehirlenmesi. Kurşunun dört kararlı izotopu vardır ve hepsi de başka elementlerin radyoaktif bozunması sonucunda oluşan son ürünler­dir; görece bolluk bakımından kurşun-204 yüzde 1,48, kurşun-206 yüzde 23,6, kurşun- 207 yüzde 22,6 ve kurşun-208 yüzde 52,3 oranındadır. Kurşunun ayrıca 20’den fazla radyoaktif izotopu da bilinmektedir.

Cevher hazırlama, ergitme ve arıtma: Ga­len minerali yüzde 86,6 kurşun içerirse de, çoğunlukla başka minerallerle birlikte bulu­nur. Bazı yerlerde yüzde 3-30 arası gibi düşük oranda kurşun içeren cevherler de çıkarılır. Kurşun, cevherin yansımalı fırın­larda (reverber) kavrulması ya da yüksek fırında kavrulup ergitilmesi yoluyla elde edilir. Cevher kavrulmadan önce öğütülür, yüzdürme yoluyla ayrılır ve deriştirilir. Öğütülen cevher tane büyüklüğüne göre ayrıldıktan sonra, kurşun sülfür ve gang (artık malzeme) karışımı yüzdürme tankına verilir. Suyla karıştırılmış uygun bir ıslatıcı yalnızca gangı ıslatır. Ayrılmış cevher, su ve yağ türü bir ıslatıcıyla karıştırıldığında, kurşun sülfür parçacıkları yağa tutunur ve tankın içinden geçirilen hava kabarcıklarıyla birlikte yüzeyde bir köpük oluşturur. Islanan gang ise dibe çöker. Üstten topla­nan küçük kurşun sülfür taneleri kireç ya da şap yardımıyla yığışım haline getirilerek deriştirilir ve süzüldükten sonra ergitmeye verilir. Derişkide yüzde 45-60 arası kurşun­la birlikte, yüzde 10-30 arası kükürt, yüzde 15 çinko, yüzde 8 demir, yüzde 3 kalsiyum oksit, yüzde 3 bakır, yüzde 2 antimon ve düşük miktarlarda arsenik, bizmut, altın, gümüş ve başka elementler de bulunur. Kurşun derişkileri tanlara yüklenmeden önce içindeki kükürt miktarını düşürmek amacıyla kireçtaşı, silis, kok, demir cevheri gibi maddelerle karıştırılarak kavrulur. Bu maddeler kurşun sülfürün içindeki kükürtle ergiyerek bileşikler oluşturur; kükürt ise kükürt dioksit olarak uzaklaşır ve çoğun­lukla sülfürik asit üretiminde kullanılır. Kavurma sonunda başta kurşun oksit, de­mir oksit ve çinko oksit olmak üzere az miktarda kurşun metali ve kükürt içeren gözenekli sinter (topak) kütlesi oluşur. Büyük parçalar halinde kırılan sinter, kok, kireçtaşı silis ve başka eritici maddelerle belirli oranda karıştırıldıktan sonra yüksek firma yüklenir ve ergitme yoluyla indirgene­rek kurşun metali elde edilir. Cüruf ve mat (kükürtlü külçe), erimiş kurşunun toplandı­ğı potanın üstünden alınır.

Yansımalı fırınlar kurşun arıtma işlemle­rinde ender olarak kullanılır. Çünkü bu fırınlarda yüzde 70 ya da bunun üzerinde kurşun içeren cevherler gereklidir.

Yüksek fırından çıkan kurşun, külçe halin­dedir ve metal ve ametal (oksitler ve sülfürler) halde pek çok çözünmüş katışkı içerir. Bu kütle bir köpüklendirme tankında erime noktasının biraz üstünde bir sıcaklık­ta erimiş halde tutularak, metal oksitler, sülfürler, metal bileşikleri gibi katışkılar cürufa (köpük) çekilerek kurşun arıtılır. Bu işlemler sonucunda oldukça katışkısız hale gelen malzeme, sıvı halde ya da dökülmüş bloklar biçiminde arıtma tesisine taşınarak ya elektroliz yöntemiyle ya da potalarda son arıtma işleminden geçirilir. Elektroliz yön­teminde külçeler anot halinde hazırlanır ve elektroliz tankına daldırılır. Katışkısız kur­şun, katot olarak kullanılan ince kurşun levhaların üzerinde çökelir. Potada arıtma işlemi ise karmaşık bir süreçtir, ama bu işlemle gümüş ve çinko yan ürünlerinin geri kazanılması daha kolay ve hızlı olur. Bütün pota arıtma işlemleri yumuşatma, gümüşün alınması, çinkonun alınması ve bizmutun alınması aşamalarından geçer. Arıtma iş­lemleri sonucunda, yüzde 99,999 arılıkta kurşun elde edilir.

Kurşun Alaşımları: Katışkısız kurşunun mekanik özellikleri oldukça zayıftır ve daha dayanık­lı olması istendiğinde başka elementlerle alaşımlanır. Bu amaçla en yaygın kullanılan alaşım metali antimondur. Kurşuna yüzde 12’ye kadar antimon katılmasıyla oluşan alaşımın kopma dayanımı katışkısız kurşununkine göre dört kat fazladır ve erime noktası daha düşüktür. Antimonlu kurşun pillerde kullanılır. Yüzde 2-70 arasında değişen oranlarda kalay içeren alaşımlardan ise sanayide lehimleme işlemlerinde yarar­lanılır. Kalay oranının artmasıyla alaşımın dayanımı artar ve erime noktası düşer. Antimon ve kalay içeren kurşun alaşımlarından, döküm özelliği çok iyi ve erime noktası düşük birçok hurufat alaşımı hazır­lanır. Bunlardan linotip, stereotip ve elektrotip metalleri baskı makinelerinde ve yazıcılarda kullanılır. Kurşun temelli yatak metalleri ise, çoğunlukla sıkışma dayanımı­nı artırmak amacıyla bakır, kalay ve arsenik katkılı antimonlu kurşundan yapılır.

Kurşun Elementinin Özellikleri ve Kurşun Nedir Konusunda Sorularınızı Hemen Aşağıdan Yazabilirsiniz.

6 yorum

edibe için bir yanıt yazın Yanıtı iptal et

Adını veya rumuzunu yazabilirsin.