Kıta Sahanlığı Ne Demek
Kıta sahanlığı, kara platformu olarak da bilinir, bir kıtayı ya da kara parçasını çevreleyen görece sığ ve eğimli deniz tabanına verilen addır. Kıta Sahanlığı nedir özellikleri :
Kıta sahanlıkları genel olarak kıyıdan, 100-200 m arasındaki derinliklere kadar uzanır; çoğunlukla buradan ötede zemin aniden derinleşir ve kıta yamacı başlar. Oldukça sarp ve dik eğimli olan kıta yamacını ise, çoğunlukla 4-5 bin m derinlikte, deniz tabanının daha yumuşak eğimli bölgesini oluşturan kıta basamağı izler.
Kıta sahanlıklarının eni bölgelere göre oldukça değişmekle birlikte jeolojik açıdan ortalama 75 km olarak kabul edilir. Çoğu yerde kıta sahanlığı, kara kütlesinin deniz sınırından sonraki uzantısı biçimindedir.
Bu nedenle de dağlık kıyılarda daha dar, engebeli ve dik, düzlüklerin uzantısı olduğu yerlerde ise daha geniş ve görece daha düzdür. Örneğin ABD’nin dağlık batı kıyıları boyunca uzanan kıta sahanlığının genişliği yalnızca ortalama 32 km’dir; buna karşılık doğu kıyılarındaki sahanlığın genişliği 120 km’nin üzerindedir. Avustralya’nın kuzey kıyılan ile Arjantin’in özellikle güney kıyılarındaki kıta sahanlıkları ise olağanüstü genişliktedir.
Kıta sahanlıkları genellikle kum, mil ve milli çamur katmanlarıyla kaplıdır. Sahanlıkların yüzeyinde, sığ çöküntülerle ve vadi benzeri çukurluklarla örülmüş küçük tepeler ve sırtlar bulunur. Bazı yerlerde sarp deniz altı kanyonları kıta sahanlıklarını ve yamaçlarını derinlemesine keser.
1970’ten sonra kıta sahanlıklarının oluşumu ve yapısal özellikleri, levha tektoniği kuramına dayalı olarak açıklanmaya başlamıştır. Bu kurama göre, örneğin Büyük Okyanusun kıta sahanlıkları, taşküre (litosfer) levhalarının ön kenarlarında, bu levhaların kırık kuşaklarıyla (iki levhanın birbirini sıyırarak geçtiği bölgeler) ya da dalma- batma bölgeleriyle (çarpışan levhalardan birinin daha alttaki kısmen erimiş üst mantoya [astenosfer] batarak kaybolurken ötekinin üste binerek yükseldiği bölgeler) kesintiye uğrayan kenar kesimlerinde gelişmiştir. Böyle oluşan sahanlıklar daha diktir, daha yoğun bir biçim bozulmasına uğramıştır ve çoğunlukla aşınma sonucu oluşan ince bir moloz katmanıyla kaplıdır. Öte yandan Atlas Okyanusundaki kıta sahanlıkları, fazlaca bir tektonik biçim değişikliğine uğramamıştır ve kalın tortul malzeme katmanlarıyla örtülüdür. Bu sahanlıkların, dev levhaların birbirinden ayrılarak Atlas Okyanusu havzasının oluşumuna yol açan arka kenarlarının kalıntısı olduğu sanılmaktadır. Levhaların kenarları zamanla büzülerek çöktükçe, kıtalardan gelen büyük miktardaki kum, mil ve çamur kıyı kesimlerine çökelmiş ve buralarda birikmiştir.
c