Karahanlılar ve Kaşgarlı Mahmut

Karahanlılar ve Kaşgarlı Mahmut Hakkında Kısaca Bilgi

Devletin ismi kara ve güçlü anlamındadır. Orta Asya’da kurulan ilk Türk-İslâm devleti olma özelliğini taşımaktadır. İslâm dininin ve İslâm kültürünün Orta Asya’da genişlemesine büyük katkılar sağlamışlardır. Ünlü yazarlarımızdan Kaşgarlı Mahmut bu devlet zamanında hayatını sürdürmüştür. Ayrıca hayatı boyunca Türk dili ve kültürünün tanıtılması için çalışmıştır.

840 yılında Uygur Devleti’nin Kırgızlar tarafından bozguna uğratılmasıyla Karluk Yabgusu, kendisini bozkırların hükümdarı olarak kabul etmiş ve   Karahanlılar Devleti’ni kurmuştur. Bu devlet, ikili teşkilat sistemini benimsemiştir. Bu kapsamda devlet iki hakan yönetiminde iki bölüme ayrıldı. Arslan Kara Han adındaki hükümdar doğu kısmını almıştır, Karahanlıların hükümdarı sayılır ve Kara Ordu’da hakimiyet sürmüştür. Buğra Kara Han isimli hakan ise batı kısmının almış ve  Talas’ta hakimiyet sürdürmüştür.

Ülkenin batı bölümündeki hükümdarın büyük hakana bağlı olması ve onun hâkimiyetini kabul etmesi şartı mevcuttu. İller, hanedana ait şehzadeler veya askeri valilere tayin edilmişti.

Karahanlı hakanı Bilge Kül Kadir Han, İran’daki hakimiyet süren  Samanoğulları ile savaşmıştır. Oğullarından Arslan Han Bazır büyük hakan olarak doğu kısım olan Balasagun’da, diğer oğlu Kadir Han Oğulcak ise batı kısım olan Talas’ta hakimiyet sürmüşlerdir. Samaniler, 893 senesinde Talas’ı fethetmiştir. Orada hüküm süren Oğulcak Han, merkezi Kaşgar’a taşıyarak Samanoğullarının kazandığı bölgelere seferler yapmıştır.

Satuk Buğra Han, Karahanlılardan yardım istemiş olan Ebu Nasr adlı Samani şehzadesi ile münasebeti geliştirir ve arkadaş olur. Bu arkadaşlıkla birlikte İslamiyeti kabul eder. Satuk Buğra Han, amcasıyla aralarında yaşanan taht kavgasının galibi gelmesiyle birlikte İslamiyeti, resmi din ilan etmiştir.
Bu olay, Batı Karahanlıların vaziyetini yeni bir hale sokmuştur.  Satuk Buğra, Müslüman olmasının ardından ismini Abdülkerim olarak değiştirmiştir . daha sonra ise Müslümanların yardımıyla birlikte Doğu Karahanlılara karşı savaş açmıştır.

Saltuk Buğra Han’ın hükümdarlığına yükselmesiyle birlikte Karahanlı Devleti, İslam devleti olmuştur.  Gaznelilerle anlaşmada bulunan Karahanlılar, 999 yılında komşuları Samanoğulları Devleti’ni yıkmışlardır. Bu devletin topraklarını ise  Gazneliler ile bölüşmüşlerdir. Maveraünnehir Karahanlılara, Horasan ise Gaznelilere verilmiştir.

Büyük Selçuklu Devleti’nin kurulmasıyla birlikte Selçuklu-Gazneli mücadelesinin bir diğer ayağını Karahanlılar oluşturmuştur. Fakat taht kavgaları sebebiyle devlet 1042 yılında, Doğu Karahanlılar ve Batı Karahanlılar adı altında bölünmüştür. Başkent Balasagun bir müddet geçince Melikşah döneminde Büyük Selçukluların himayesine girmiştir. Doğu Karahanlı Devleti, 1211 senesinde Karahitaylar tarafından tamamen yok edilmiştir.

Batı Karahanlı Devleti, başta Özkent’i ardından Semerkant’ı başkent yaptı. Batı Karahanlılar, Sultan Melikşah döneminde Selçuklunun himayesine girmiştir.  Selçukluların 1141 senesinde gerçekleştirilen Katvan Savaşı’nda Karahitaylara karşı  mağlup olmasıyla birlikte Batı Karahanlılar, Karahitayların himayesi altına girdiler. Bu tarihten sonra eski gücüne dönememiş olan Batı Karahanlı Devleti’ni Harzemşahlar 1212 yılında yıkmıştır.

Kaşgarlı Mahmut

Kaşgarlı Mahmut’un doğum ve ölüm tarihi netlik kazanmamış olup, Hüseyin ibni Muhammed ‘in oğludur. Babası, barsganlı bir beydir. Yaşamanın çoğunluğunu Karahanlılar bölgesinde sürdürmüştür. Kaşgarlı Mahmut, 1072-1077 yılları arasında Selçukluların himayesi olan Bağdat’ta hayat sürmüştür.

Kaşgarlı Mahmut, Türk illerini gezmiş, Türk kavimlerinin dillerini, tarihlerini, destanlarını, efsanelerini incelemiş ve incelemelerini daha sonra bir kitap haline getirmiştir. Eserinde halkın sıklıkla yer verdiği  şiirlere, atasözlerine yer vermiştir. Kaşgarlı Mahmut, Karahanlılar devri devlet teşkilatı ile saray ve halk hayatına dair de önemli ayrıntıları işlemiştir. Türk milletinin dil, kültür ve medeniyet açısından zengin bir millet olduğunu ispatlamış, Türkçenin Arapçadan üstün bir dil olduğunu kanıtlamış ve Araplara Türkçeyi öğretmek için Divanü Lügâti’t Türk isminde bir eser kaleme almıştır. Türkçenin ilk sözlük ve dil bilgisi kitabı olarak kabul edilen Divanü Lügâti’t Türk, Kaşgarlı Mahmut tarafından Bağdat’ta Abbasi Halifesi Ebulkasım Abdullah’a hediye olarak verilmiştir.

Karahanlılar ve Kaşgarlı Mahmut Hakkında Yorumlarınızı Aşağıdan Hemen Yazabilirsiniz.