Anadolu Beylikleri Tarihi Hakkında Bilgi

Anadolu Beylikleri Hakkında Bilgi, Anadolu Beylikleri Tarihi

Anadolu beylikleri, tavaif-İ mülük olarak da bilinir, Anadolu Selçuklu Devleti’nin çöküş döneminde ve yıkılışından sonra Ana­dolu’da ortaya çıkan Türkmen beylikleri. Dağılma sürecine giren bir devletin ya da imparatorluğun merkezden uzak bölgelerin­de ya da onu çevreleyen kuşakta yeni iktidar odaklarının belirmesi ve bunlardan bir ya da birkaçının, giderek eski uygarlığı tazeleyici bir rol üstlenmesi, tarihte çok rastlanan bir döngüdür. Özellikle Asya tari­hi, belirli bir merkezî yapının, yerini bir kargaşalık, iç savaş ya da savaşan prenslik­ler dönemine bırakmasının; sonra bunun içinden yeni bir merkezî yapının yüksel­mesinin zengin örneklerini sunar.

Anado­lu Selçukluları da Malazgirt Savaşı’ndan (1071) kısa süre sonra Anadolu’nun önemli bir bölümünü fethederek bir devlet kurmuş­lar ve topraklarının genişlemesiyle birlikte uç denen sınır bölgelerine Türkmen boy­larını kaydırmışlar; ayrıca bu boyların irsi reislerini, uç beyi unvanıyla kendi devlet örgütlenmelerinde yer sahibi kılmışlar, ikili bir kimlik taşır hale getirmişlerdi. Yerleşti­rildikleri bölgelerin yönetimini üstlenen uç beyleri, kendi askerleriyle Anadolu Selçuk­lu sınırlarını Bizans ve Kilikya’ya karşı koruyorlardı. Ama Anadolu Selçukluları, Moğolların Anadolu’yu istilasından sonra merkezî otoritelerini yitirip 1277’de de bü­tünüyle İlhanlı egemenliğine girince, uç beylikleri bağımsız beylikler durumuna gel­diler. 1335’te İlhanlı egemenliğinin sona ermesiyle de yan-aşiret nitelikli küçük dev­letler halinde Anadolu’ya tümüyle egemen oldular. Böylece Avrupa ortaçağının başın­da Germen krallıklarıyla oluşan duruma benzer bir tablo biçim kazandı. Anadolu Selçuklularının batı sınırında bu­lunan Türkmen boyları, Germiyanoğulları, Menteşeoğulları, Hamidoğulları ve Eşrefoğulları beyliklerini oluşturdu­lar. Germiyanoğulları (1300-1429), Kütahya merkez olmak üzere Sakarya’dan Antalya’ ya kadar geniş bir alana yayılarak en güçlü beyliklerden biri durumuna geldi. Burdur ve İsparta yöresindeki Hamidoğulları 1301-1423) Antalya’yı ele geçirdikten 1321) sonra, onların bir kolu olan Teke- oğullan (1321-1423) beyliği boy attı. KiIikya sınırında bulunan Karamanlılar, Konya’yı ele geçirmek için giriştikleri müca­delede başarılı oldular ve 1256’da beylik durumuna geldiler. Konya merkez olmak üzere Orta ve Güney Anadolu’yu egemenli­ği altına alan bu beylik, daha sonra Osman­lılara yenildi ve toprakları 1483’te Osmanlı ülkesine katıldı. Pervaneoğulları (1277- 1322) ve Candaroğulları (1292-1462), Anadolu Selçukluları ile İlhanlıların, Muineddin Süleyman ve Şemseddin Yaman Candar’a malikane biçiminde verdikleri Sinop ve Kastamonu yöresinde vücut buldu. Başlangıçta Germiyanoğullarına bağlıyken, sonradan Bizans’tan Batı Anadolu’yu ala­rak beylik durumuna gelen Aydınoğulları, Saruhanoğulları ve Karesioğulları, bulundukları yer ve siyasette oyna­dıkları rol açısından önemli beyliklerdi. Aydınoğulları (1308-1426) Aydın ve çevre­sinde, Saruhanoğullan (1302-1410) Manisa, Karesioğulları (1297-1360) da Balıkesir yö­resinde egemenlik sürdüler. Denizli yöre­sinde kurulan İnançoğulları (1261-1368) beyliği ise, önceleri Germiyanoğullarına bağlıyken sonra bağımsız duruma geldi; ancak 1368’de yeniden bu beyliğe bağlandı. Anadolu Selçuklu veziri Sahib Ata Fahreddin Ali’nin torunlarının kurduğu Sahibataoğulları, 1275-1341 arasında Afyonkarahisar yöresini elinde tuttu.

14. yüzyılın ortalarında Güney Anadolu’ya yerleşen Dulkadır ve Yüregirli (Ramazanoğulları) boyları, bu bölgede beylik kurarak Kuzey Suriye’ye kadar egemen oldular. Dulkadıroğullarının (1337-1522) merkezi önce Elbistan, sonra Maraş oldu. RamazanoğullarıO (1352-1608) ise varlıklarını El­bistan’da, daha sonra da Adana’da sürdürdüler. Orta Anadolu’da İlhanlılar’ın bir uzantısı olan Eretna Beyliği 1343’te sahneye çıktı. Kadı Burhaneddin bu beyliğe 1381’de son vererek kendi adıyla anılan devleti kurdu. Niksar yöresinde kurulan Taceddinoğulları 1348-1428 arasında ya­şadı. Samsun ve Ordu yöresinde ortaya çıkan Taşanoğulları ile (13407-1414) Hacı Emiroğulları (13507-1461) da bir süre ba­ğımsız oldular.

Bu dönemde Anadolu’da kurulan beylik­lerden biri de Osmanlılardı. Osmanlılar başlangıçta küçük olmalarına karşın, coğrafi konumlarının sağladığı avantajdan yararlanarak, erken bir aşamada yalnızca Bizans’a karşı genişlediler ve Türk-İslam beylikleri arasındaki yıpratıcı kavgaların dışında kaldı­lar. Bir kez Anadolu’da istikrar sağlamak açısından umut verici ve yeni bir iktidar odağı olarak belirginleştiklerinde ise, öbür beyliklerin egemen hanedanlarını evlilikler, ittifaklar ve başka yollarla kendi çevrelerin­de toplamaya koyuldular. Bunun en tipik örneği, İstanbul’un almışına değin vezirlik üzerinde adeta irsi bir tekel kuran Candar- oğullarının ayrıcalıklı konumudur. Bir kıs­mını ise, doğrudan doğruya savaş yoluyla ortadan kaldırdılar. I. Bayezid’in (Yıldırım) yenildiği Ankara Savaşı’nda (1402) Timur’la işbirliği yapan Anadolu beylikleri yeniden bağımsız duruma geldiler. Ancak İ. Mehmed’in (Çelebi) Osmanlı Devleti’ni yeniden tek yönetim altında birleştirmesinin ardın­dan ikinci kez Osmanlı topraklarına katıldı­lar. Dulkadıroğulları ile Ramazanoğullarının egemenliğine son verilmesinden sonra da bütün Anadolu beylikleri ortadan kalk­mış oldu. Osmanlılar ise bu süreçte, bir çeşit birleşik Anadolu beylikleri ve sipahilikleri gövdesi yarattı.

Anadolu Beylikleri Tarihi ve Anadolu Beylikleri Hakkında Bilgiler Verdik.